Darowizna przed upadłością

Upadłość konsumencka a darowizna

Wielu dłużników zastanawia się, czy może ochronić część majątku przed ogłoszeniem swojej upadłości. Zazwyczaj pierwszą myślą, która przychodzi do głowy, jest darowizna. Najczęściej dotyczy mieszkania lub samochodu i dokonywana jest na rzecz osób najbliższych, takich jak małżonek, czy dzieci. W rozmowach z zadłużonymi często słyszę także „ktoś doradził mi, bym darował nieruchomość, a syndyk jej nie zabierze”. To zła rada. Przyszły upadły powinien pamiętać, że taka „ochrona” jest złudna i może sprowadzić na głowę więcej kłopotów niż korzyści. Niekiedy lepszym rozwiązaniem jest skorzystanie z instytucji tzw. pre-packu, który umożliwia sprzedaż wartościowego składnika majątku upadłego na rzecz osób najbliższych. Więcej o korzyściach płynących z pre-packu przeczytasz w artykule „Pre-pack w upadłości konsumenckiej„.

Czy syndyk może zabrać darowiznę ?

Z dniem ogłoszenia upadłości cały majątek upadłego wchodzi w skład masy upadłości, którą zarządza syndyk. Syndyk sporządza przy tym spis inwentarza, w którym wymienia wszystkie składniki majątku upadłego, które objął z dniem ogłoszenia upadłości. Darowanej nieruchomości, czy samochodu, nie będzie w spisie inwentarza, gdyż nie są już one własnością upadłego. Nie oznacza to jednak, że syndyk nie zainteresuje się tymi składnikami majątku.

Niewielu upadłych zdaje sobie sprawę z tego, że syndyk ma także obowiązek sporządzenia spisu składników majątkowych, których nie objął na skutek czynności bezskutecznych. Oznacza to, że syndyk analizuje rozporządzenia majątkowe upadłego dokonane przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Celem syndyka będzie oczywiście odzyskanie darowanych składników majątku.

Najważniejsze są tutaj 2 terminy: 1 rok i 5 lat.

Bezskuteczność darowizny z mocy prawa

Zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego, czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu 1 roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi upadły nieodpłatnie rozporządził swoim majątkiem, są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Bezskuteczność następuje z mocy samego prawa.

Jeżeli darowizna jest bezskuteczna z mocy prawa, to, co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości. Jeżeli przekazanie jest niemożliwe (np. obdarowany sprzedał auto), do masy upadłości wpłaca się równowartość w pieniądzu. Bezskutecznie darowaną nieruchomość syndyk sprzeda i uzyskane środki podzieli pomiędzy wierzycieli upadłego.

Jeżeli osoba obdarowana nie wykona swojego obowiązku na wezwanie syndyka, sędzia-komisarz wskazuje taką osobę i określa zakres jej obowiązku do zwrotu darowizny. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie. Prawomocne postanowienie ma moc tytułu wykonawczego.

Prawo przewiduje zatem specjalny, ułatwiony tryb do dochodzenia przez syndyka zwrotu do masy upadłości darowizn dokonanych na 1 rok przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. 

Skarga pauliańska syndyka

Bezskuteczność darowizn dokonanych przez upadłego, może także zostać stwierdzona na skutek powództwa wytoczonego przez syndyka. Powództwo to nosi specjalną nazwę: skarga pauliańska. Pozew syndyk wytacza przeciwko osobie obdarowanej. Jego uwzględnienie oznacza, że syndyk będzie mógł sprzedać darowaną nieruchomość, a uzyskane środki podzieli pomiędzy wierzycieli upadłego.

Dodatkowo, w przypadku darowizny obowiązuje zasada, że obdarowany nie musiał wiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (tzn. darował majątek, by uniemożliwić zaspokojenie wierzycieli). Darowiznę można zatem podważyć nawet przy „dobrej wierze” obdarowanego.

Należy jednak nadmienić, że uwzględnienie skargi pauliańskiej zależy od wielu czynników. Istotne jest między innymi to, czy dłużnik był niewypłacalny w chwili dokonywania darowizny, lub też, czy stał się niewypłacalny na skutek jej dokonania. Jeżeli takie okoliczności nie miały miejsca, sąd oddali powództwo syndyka ze skargi pauliańskiej. Każdy przypadek należy analizować indywidualnie.

Co bardzo istotne, nie można żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną po upływie 5 lat od daty tej czynności. Termin ten obowiązuje także syndyka. Nie można zatem podważyć żadnej darowizny, po upływie 5 lat od jej dokonania.

Upadły powinien także pamiętać, że wytoczenie skargi pauliańskiej przez syndyka wydłuża cały proces upadłości. Prawomocne zakończenie procesu ze skargi pauliańskiej może bowiem potrwać kilka lat. O te kilka lat opóźni się także uzyskanie przez upadłego oddłużenia.

Ważną informacją jest także to, że nie można żądać uznania czynności za bezskuteczną po upływie 2 lat od dnia ogłoszenia upadłości. Syndyk jest związany ww. terminem. Jeżeli w okresie 2 lat nie podejmie wymaganych czynności, nie będzie już można stwierdzić bezskuteczności.

Czy syndyk dowie się o darowiźnie ?

Po ogłoszeniu upadłości syndyk zwraca się do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla upadłego z wnioskiem o udzielenie informacji dotyczących upadłego, które mają wpływ na ocenę jego sytuacji majątkowej. W szczególności syndyk zwraca się o udzielenie informacji dotyczących okoliczności powodujących powstanie po stronie upadłego obowiązku podatkowego w okresie 5 lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Podatkiem tym są objęte m.in. takie czynności jak:

1. umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych;
2. umowy pożyczki;;
3. umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy;
4. umowy dożywocia;
5. umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat;
6. umowy spółki.

Dodatkowo, syndyk może dowiedzieć się o dokonanych darowiznach np. na skutek zawiadomień wierzycieli, którzy uzyskali o nich informacje w toku prowadzonych egzekucji komorniczych.

Syndyk ma obowiązek zawiadomić sędziego-komisarza o niezgodności uzyskanych przez niego informacji z danymi podanymi przez upadłego we wniosku o ogłoszenie upadłości.

Uchylenie planu spłaty

Upadły musi także pamiętać, że jeżeli dokonana przez niego czynność zostanie prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli (np. na skutek skargi pauliańskiej), jest to podstawa do uchylenia planu spłaty wierzycieli. Uchylenie planu spłaty skutkuje odmową oddłużenia upadłego. Można więc powiedzieć, że prawomocne uznanie, że upadły pozbył się majątku z pokrzywdzeniem wierzycieli „wysadza” postępowanie upadłościowe. Jedyną deską ratunku dla upadłego pozostaje w takiej sytuacji okoliczność, że darowany majątek nie miał znacznej wartości, lub też, że utrzymanie planu spłaty jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Odpowiedzialność karna

Upadły powinien także wiedzieć, że wyzbywanie się majątku przed ogłoszeniem upadłości grozi odpowiedzialnością karną. Istotna jest tu treść art. 300 Kodeksu karnego [stan prawny na: 26.07.2021 r.], który mówi, że:

„§ 1. Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 3. Jeżeli czyn określony w § 1 wyrządził szkodę wielu wierzycielom, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 4. Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na wniosek pokrzywdzonego.”

Jak zatem widać, darowizna dokonana przez upadłością w niektórych przypadkach może zakończyć się postawieniem zarzutów w sprawie karnej. Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie następuje po złożeniu wniosku przed pokrzywdzonego wierzyciela.

Z dniem ogłoszenia upadłości cały majątek upadłego staje się masą upadłości. Wyłączny zarząd nad masą upadłości sprawuje syndyk. Oznacza to, że upadły nie może po ogłoszeniu upadłości darować żadnego składnika majątkowego wchodzącego w skład masy. Upadły może natomiast swobodnie dysponować majątkiem niewchodzącym w skład masy upadłości, np. wynagrodzeniem wolnym od zajęcia, czy też przedmiotami wyłączonymi z masy upadłości (również na wniosek upadłego).

Podsumowanie

Wyzbywanie się majątku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości to zły pomysł. Darowizna dokonana w ciągu 1 roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczna z mocy prawa. Syndyk jest zobligowany, by podjąć działania mające na celu odzyskanie darowanego majątku z powrotem do masy upadłości. Z kolei, jeżeli darowizna krzywdzi wierzycieli, a od jej dokonania nie minęło 5 lat, syndyk może wytoczyć proces ze skargi pauliańskiej. Znacznie wydłuży to uzyskanie oddłużenia. Upadły powinien także mieć na uwadze, że prawomocny wyrok stwierdzający wyzbywanie się majątku ze szkodą wierzycieli stanowi podstawę do uchylenia planu spłaty (czytaj: odmowy oddłużenia). Możliwa odpowiedzialność karna to już tylko „wisienka na torcie” tych wszystkich kłopotów. W związku z tym, że bardzo często kwota długów dorównuje lub nawet przekracza wartość darowizny, nie warto ryzykować odmową oddłużenia na rzecz wątpliwych prób „ochrony” majątku.

Jeżeli interesują Cię tematy związane z upadłością konsumencką, więcej informacji znajdziesz na moim Blogu, w zakładce „Upadłość konsumencka„.

Jeżeli interesują Cię bieżące treści z zakresu prawa upadłościowego, zapraszam do polubienia profilu Kancelarii na Facebooku.