Odpowiedzialność za długi spadkowe

Spadek – co wchodzi w skład

W skład spadku wchodzą zarówno prawa, jak i obowiązki zmarłego. Spadkobiercy dziedziczą zatem majątek zmarłego (np. nieruchomość), jak też jego długi (np. zobowiązania z tytułu niespłaconych kredytów). Polskie prawo nie pozwala przejąć jedynie majątku zmarłego, a odrzucić niespłacone długi.

Spadkobiercy nabywają spadek z chwilą śmierci spadkodawcy. Generalna zasada jest zatem taka, że już z chwilą śmierci spadkodawcy na spadkobierców przechodzą wszystkie prawa i obowiązki zmarłego. Istnieje jednak kilka wyjątków od tej zasady. Na spadkobierców nie przechodzą:

prawa ściśle związane z osobą zmarłego (np. użytkowanie, służebność osobista, członkostwo w spółdzielni);
obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego (np. wynikające z umowy o dzieło lub umowy zlecenia);
prawa przechodzące na określone osoby lub powstające na ich rzecz, bez względu na to czy są spadkobiercami. Przykładowo:

spadkodawca może polecić bankowi wypłatę po jego śmierci środków zgromadzonych na jego rachunku oszczędnościowym na rzecz określonej osoby;
spadkodawca jako członek spółdzielni może wskazać osobę, której spółdzielnia zobowiązana jest po jego śmierci wypłacić przysługujące mu udziały.

Powyżej wymienione prawa i obowiązki nie należą do spadku i nie przechodzą na spadkobierców.

Przyjęcie lub odrzucenie spadku

Spadek przechodzi na spadkobierców w chwili śmierci spadkodawcy. Nie oznacza to jednak, że wszystkie kwestie spadkowe są już rozstrzygnięte. Należy jeszcze dopełnić kilku formalności. Każdy ze spadkobierców może zdecydować, czy:

przyjmuje spadek wprost;
przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza;
odrzuca spadek.

Oświadczenie spadkobiercy – poza nielicznymi wyjątkami – musi obejmować całość spadku. Tak jak pisałem wcześniej, nie można przyjąć spadku w zakresie majątku, a odrzucić w zakresie długów.

Przyjęcie spadku wprost powoduje przejęcie całości majątku zmarłego, ale też wszystkich długów. Również tych długów, o których spadkobiercy nie mieli wiedzy. Przyjmując spadek wprost należy zatem wcześniej przeanalizować sytuację majątkową zmarłego, a w szczególności upewnić się, czy nie istnieją niespłacone zobowiązania.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że spadkobiercy co prawda odpowiadają za wszystkie długi zmarłego, ale tylko do określonej wysokości. Wysokość tę określa wartość majątku, który odziedziczyli. Przykładowo, jeżeli spadkodawca pozostawił po sobie nieruchomość wartą 300.000 zł oraz długi w wysokości 500.000 zł, to spadkobiercy będą musieli oddać wierzycielom jedynie kwotę 300.000 zł. Wartość majątku spadkowego ustala się w dokumencie nazywanym spisem inwentarza. Komornik nie będzie mógł zabrać spadkobiercom więcej, niż wartość, którą otrzymali w spadku. W tej konfiguracji wierzyciele nie mogą więc „stracić” na przyjęciu spadku. Co najwyżej mogą nic nie zyskać.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest korzystne, jeżeli długi spadkowe przewyższają wartość majątku spadkowego. Jest to dobre rozwiązanie również wtedy, kiedy spadkobiercy nie są pewni, że mają wiedzę o wszystkich długach zmarłego i ich wysokości.

Odrzucenie spadku powoduje, że spadkobierca całkowicie „odcina się” zarówno od majątku zmarłego, jak i jego długów. Spadkobierca, który odrzucił spadek, nie otrzyma żadnego majątku po zmarłym. Z drugiej strony wierzyciele zmarłego nie będą mogli żądać od spadkobiercy zapłaty długów.

Istotne jest także to, że spadkobierca, który odrzucił spadek, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Oznacza to, że na jego miejsce wchodzą jego spadkobiercy. Odrzucenie spadku przez oboje rodziców powoduje zatem, że na ich miejsce wchodzą ich dzieci. Jeżeli nie złożą oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku w terminie 6 miesięcy, przyjmą spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Jeżeli spadek odrzucą, na ich miejsce wejdą kolejni krewni itd. Jeżeli odrzucamy spadek, zaraz po tym należy zadbać o to, by odrzuciły go także nasze dzieci. Jeżeli są niepełnoletnie możemy to zrobić w ich imieniu, należy jednak pamiętać, że konieczna jest wcześniejsza zgoda sądu opiekuńczego.

Odrzucenie spadku może być korzystne, jeżeli spadkobiercy są pewni, że długi spadkowe przekraczają wartość majątku, tym bardziej, jeżeli długi są o wiele większe niż majątek. Rozwiązanie to może być szczególnie korzystne, gdy spadkodawca pozostawił tylko długi i żadnego majątku. Należy przy tym pamiętać, że odrzucenie spadku powoduje uruchomienie pewnego „łańcucha”, gdyż odrzucony spadek „wędruje” do kolejnych członków rodziny odrzucającego. W praktyce nierzadko zdarza się sytuacja, gdzie kilkadziesiąt osób musi odrzucić spadek, by finalnie przeszedł on na własność gminy lub Skarbu Państwa (które de facto zawsze dziedziczą spadek z dobrodziejstwem inwentarza).

Warto także pamiętać, że odrzucenie spadku to czynność, której zawsze dokonuje się po śmierci spadkodawcy. Nie należy jej mylić ze zrzeczeniem się dziedziczenia, o którym opowiem przy okazji innego wpisu.

Oświadczenie spadkobiercy

Spadkobierca ma 6 miesięcy na złożenie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia/przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza/odrzucenia spadku. Termin ten biegnie od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. W praktyce najczęściej jest to powzięcie informacji o śmierci spadkodawcy lub poznanie treści sporządzonego testamentu. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem.

Okres 6 miesięcy od chwili śmierci spadkodawcy to czas, w którym spadkobiercy powinni zapoznać się z sytuacją majątkową zmarłego oraz podjąć decyzję, czy i jakie oświadczenie w przedmiocie spadku chcą złożyć.

Co bardzo istotne, w chwili obecnej niezłożenie żadnego oświadczenia w terminie 6 miesięcy od chwili śmierci spadkodawcy, powoduje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Przez wiele lat przepisy stanowiły, że niezłożenie oświadczenia w terminie 6 miesięcy skutkuje przyjęciem spadku wprost. Zmiana prawna w tym zakresie weszła w życie w dniu 18.10.2015 r. Oceniam ją bardzo pozytywnie, gdyż wiele osób, nie mając odpowiedniej wiedzy prawnej, nie składało jakiegokolwiek oświadczenia w przedmiocie spadku i po 6 miesiącach „automatycznie” przyjmowało spadek wprost. W niektórych przypadkach skutkowało to odziedziczeniem ogromnych długów spadkodawcy, o których spadkobiercy nie mieli nawet pojęcia. Zmiana jest tym bardziej słuszna, gdyż w przypadku odrzucenia spadku przez całą rodzinę, gmina i Skarb Państwa zawsze dziedziczyły spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Zrównanie sytuacji obywateli i organów państwowych/samorządowych w zakresie dziedziczenia jest sprawiedliwym rozwiązaniem.

Odpowiedzialność za długi spadkowe

Odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe jest różna, w zależności od tego, czy spadkobierca złożył już oświadczenie co do przyjęcia/odrzucenia spadku, a także od tego, czy został już dokonany dział spadku.

Analizując przepisy prawa możemy zatem wyróżnić 3 rodzaje odpowiedzialności za długi spadkowe, w zależności od tego, czy chodzi o:

okres pomiędzy śmiercią spadkodawcy a złożeniem przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku;
okres po przyjęciu spadku, ale przed dokonaniem jego podziału;
okres po dokonaniu podziału spadku.

Odpowiedzialność za długi spadkowe przed przyjęciem spadku

Od chwili śmierci spadkodawcy, do momentu przyjęcia spadku przez spadkobiercę, spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie ze spadku. Oznacza to, że wierzyciele spadkodawcy nie mogą skierować egzekucji do osobistego majątku spadkobiercy. Mogą ją jedynie prowadzić z przedmiotów wchodzących w skład spadku (tzw. masy spadkowej).

Odpowiedzialność za długi spadkowe przed działem spadku

Od chwili przyjęcia spadku, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe z całego swojego majątku (zarówno osobistego, jak i odziedziczonego). Znaczenie ma także rodzaj przyjęcia spadku. Jak już pisałem wyżej, jeżeli spadkobierca przyjął spadek wprost, odpowiada za długi bez ograniczenia całym swoim majątkiem. Jeżeli przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za długi jedynie do wartości odziedziczonego majątku.

Jeżeli spadkobierców jest kilku, to po przyjęciu spadku, a przed działem spadku, odpowiadają oni wobec wierzycieli solidarnie. Oznacza to, że wierzyciel może dowolnie zdecydować, od którego ze spadkobierców będzie żądał spłaty zadłużenia. Możliwe jest nawet żądanie zapłaty całości długu od jednego tylko spadkobiercy.

Jeżeli jeden ze spadkobierców spłaci cały dług, może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Taki spadkobierca musi zatem zaspokoić cały dług na żądanie wierzyciela, ale może następnie żądać rozliczenia się z pozostałymi spadkobiercami.

Odpowiedzialność za długi spadkowe po dziale spadku

Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości ich udziałów. Odpowiedzialność solidarna ulega więc zniesieniu z chwilą dokonania podziału spadku. W razie dokonania umownego podziału spadku, jest to moment zawarcia umowy, a w przypadku podziału sądowego, moment uprawomocnienia się postanowienia sądu w przedmiocie podziału spadku. Dokonanie podziału spadku sprawia zatem, że każdy ze spadkobierców indywidualnie odpowiada za odziedziczone długi spadkowe, w tej wielkości, która na niego przypada.

Odpowiedzialność za długi spadkowe – przedawnienie

Spadkobierca, który w spadku odziedziczył także długi, powinien przeanalizować, czy część odziedziczonych zobowiązań zmarłego nie uległa przedawnieniu. Jeżeli tak, spadkobierca będzie mógł odmówić spłaty takiego zadłużenia.

Okres przedawnienia zależy od rodzaju długu. Wierzytelności wobec osób fizycznych (np. pożyczka od znajomego) przedawniają się w okresie 6 lat. Wierzytelności wobec banków i firm pożyczkowych, z tytułu kredytu i pożyczki, przedawniają się w okresie 3 lat. Istnieją też wyjątki, na przykład roszczenie banku z tytułu debetu na koncie przedawnia się z upływem 2 lat.

Jeżeli zatem długi wierzycieli zmarłego są przedawnione, spadkobiercy będą mogą uchylić się od ich spłaty. Warto o tym pamiętać, w szczególności w przypadku działania firm windykacyjnych, które niejednokrotnie skupują przedawnione zadłużenie i próbują dochodzić go od spadkobierców.

Jeżeli interesują Cię bieżące treści z zakresu prawa spadkowego, zapraszam do polubienia profilu Kancelarii na Facebooku.